Nərimanov metrosu
yaxınlığında “beynəlmiləl” orta məktəbdə oxuyurdum. Sinif yoldaşım əslən Laçınlı olan AXCP-nin
yeni qərargagı ilə üzbəüz həyətdə yaşayan Eldəniz məktəbdə məni kənara
çəkib vacib söhbəti olduğunu bildirdi. Söhbətin məğzi beləydi. Artıq
erməni-müsəlman davası başlayıb. Ermənilər ayağa qalxıb torpaqlarımızda bizə
ağalıq etmək istəyirlər. Eldənizin atası və dayısı Laçına Ağdam-Stepanakert
yolu ilə gedəsi olurlar. Stepanakertdə təsadüfən maşın xarab olur. Maşını təmir
edərkən ermənilərdən ibarət böyük bir dəstənin əllərində daş-kəsək onlara tərəf
gəldiklərini görürlər. Ermənilərin məqsədinin
onları öldürmək olduğunu anlayan “ata və dayı” bir təhər maşını işə
salıb qurtulurlar.
Bu söhbət hər
ikimizə pis təsir etdi. Etiraf edim ki,
əvvəldəndə ermənilərlə münasibətimiz xoş deyildi. Hər ikimiz “zavaqzalni”
deyilən məhəllədə yaşadığımızdan erməni uşaqlarla daima əlbəyxa konfliktlərimiz
olurdu.
Həmin gün
dərsdən çıxıb Eldənizlə məktəbin qarşısında yolu kəsdik. İkinci növbədə dərsə
gələnlərə məhşur ermənisən-müsəlman sualını verməyə başladıq. Müsəlman cavabı
verənləri darvazadan içəri buraxırdıq, erməni cavabı verənlərə isə bir-iki şillə
təpik vurub geri qaytarırdıq. Xeyli davam edəndən sonra kənardan bizi müşahidə
edən erməni qadın yaxınlaşaraq qolumuzdan
tutdu. Darvazadan içəri salıb direktor Bəxtiyar Paşayeviçə şikayət edərək
təhvil verdi. Hər ikimizə sabah valideyinlərimizlə gəlmək tapşırılsada Eldənizin atası məktəbə gəldi və məsələni
yoluna qoyaraq məktəbdən qovulmaq hədəsindən canımızı qurtardı.
Həmin axşam Eldənizin atası və dayısına hücum
edildiyini erməni-müsəlman davasının
başlandığını atama dedim. Atam isə iki uşağın dalaşması müharibənin başlanması
deyil deyib söhbəti bağladı.
18 noyabr- 5
dekabr 1988-ci il
Səhəri gün
başqa bir sinif yoldaşım Cavanşirlə axırıncı dərsdən qaçıb harasa getmişdik.
Saat 12 radələrində 28 may (o vaxt 28
aprel idi) metrosundan çıxıb Rus kilsəsi olan küçə ilə Qarabağ mehmanxanasına
(köhnə adı Turist) tərəf gəldik. Sola
Ceyhun Hacıbəyli küçəsinə tərəf dönərkən
500-dən çox əminin Qa-ra-bağ, Qa-ra-bağ hayqıraraq bizə tərəf gəldiyini gördük.
14-yaşlı uşaq üçün belə bir fürsətin göydən düşmə olduğunu yəqin hamınız
anladınız. Sevincək onlara tərəf qaçıb, nə etdiklərini soruşduq. Əmilərdən biri
Qarabağa görə nümayişə çıxmışıq dedi. İlk eşitdiyimdən nümayiş sözü çox doğma
gəldi. Əmi bizdə nümayişə qoşula bilərik, sualına qoşulun dedilər. Sevincimizin həddi
hüdudu yox idi. Yoldan keçənləri nümayişə qoşulmağa dəvət edirdik. Şuar deyib
gah irəli, gah geri, gahda sağa-sola çıxıb nümayişimizə daha çox adamın
qoşulmasına sevinirdik.
Azadlıq
prospekti ilə Kamo küçəsinin kəsişməsinə çatanda 20-dən artıq milis qoşqulu və
adi motoskiletlərlə gəlib kordon qurdu. Etiraf edim ki, ilk dəfə belə
qarşıdurma gördüyüm üçün çəkindim. Cavanşirlə nisbətən arxa tərəfə keçib
əmilərlə polislərin danışıqlarının nəticəsini gözləməyə başladıq. Təxminən iki
dəqiqəlik danışıqlardan sonra nümayişçilərdən bir, eeeehhhh uğultusu qopdu.
Polislərin hərəsini bir tərəfə atan izdihamın güçünü ilk dəfə orda gördüm.
Azadlıq
prospekti ilə sürətlə irəliləyib Azadlıq meydanına gəldik. Meydanda 100 minləri
görəndə üryimiz dağa döndü. Həmin gündən sonra mütəmadi Azadlıq meydanına getməyə
başladım. Hətta bəzən meydan üçün darıxdığımdan sonuncu dərslərdən qaçıb
gedirdim. Tərs kimi hər dəfə dərsdən qaçıb gələndə atam və ya başqa bir qohumla rastlaşırdım.
Meydanda
Rusiyanın bizim xilaskarımız olmadığını, 200 ildir ölkəmizi işğal edib
taladığını, bu azmış kimi indi də torpaqlarımızı ermənilərə vermək istədiyini
öyrəndim. Məktəbdə öyrədilən Sovet dövlətinin sülhpərvərliyi, SSRİ-də bütün
xalqların qardaşlığı, bərabərliyi haqda deyilənlərin yalan olduğu, bütün
xalqların ruslar tərəfindən milli azadlığının əlindən alındığı, bizə xortdan
kimi təqdim edilən ölkələrdə insan hüquq və azadlıqlarının daha mükəmməl şəkildə
qorunduğunu öyrəndim.
Şmidt zavodunun fəhləsi Nemətin, ziyalılardan Əbülfəz
Elçibəy, Aydın Məmmədov, Bəxtiyar Vahabzadə, Sabir Rüstəmxanlı, Etibar Məmmədov, İsa Qəmbər, Rəhim Qazıyev,
İsgəndər Həmidov, Tağı Xalisbəyli və
sair hərəkat liderlərinin hər çıxışından sonra sanki gözlərim açılırdı.
Meydanda
eşitdiklərimi sabah olduğu kimi sinif
yoldaşlarıma və müəllimlərimə danşıb, mübahisələr açırdım. Bəzi müəllimlərim üzdə
razilaşmasalarda bu söhbətlərdən sonra mənə hörmətlərinin birə-min artdığını sezirdim.
Hətta arada məni kənara çəkib bu işlərin axırının necə olacağını soruşurdular.
Dəyərli
gənclər bu qeydi yazmaqda məqsədim özümü öymək deyil. Hərəkat haqda müasir
gənclərə azda olsa məlumat vermək və ən əsası qarşıda duran vəzifələri
xatırlamaqdır.
Hərəkatın
qəhrəmanı və lideri Qarabağ idi.
Bəzən
deyirlər ki, ermənilər Topxana meşəsində iki armud ağacı kəsmişdilər, ona görə
milyondan artıq adam meydana axışmışdı. Bu fikir kökündən yanlışdı. Xalq
meydana iki armud ağacına görə deyil, müqəddəs vətənimizin bir guşəsinə qarşı
irəli sürülən əsassız erməni iddialarına etiraz etmək üçün çıxmışdı. Xalq Sovet
rəhbərlərinin düşmən, yerli rəhbərlərin isə satqın və qeyrətsiz olduğunu
bildiyi üçün, torpaqdan pay olmaz mesajını bütün dünyaya hayqırmaq üçün çıxmışdı.
1.Qarabağın
müdafiəsi, ərazi bütövlüyünün birdəfəlik həlli.
2.Ölkənin milli
azadlığına nail olmaq.
3.Azad demokratik firavan ölkə qurmaq.
Hərəkat Milli
azadlıqla bağlı qarşısına qoyduğu məqsədə nail oldu. Lakin ərazi bütövlüyünün
təmini və demokratik firavan ölkə qurmaqla bağlı məqsədlərinə nail ola
bilməyib. Amma əsas olan odur ki, Azərbaycan demokratiyasının körpə fidanları
çiyinlərini bu ağır yükün altına verməyə hazır və qadirdi. Gənclərimiz növbəti
iki vəzifənin öhdəsindən ləyaqətlə gələcək.