HƏRƏKATA NECƏ QOŞULDUM?

Nərimanov metrosu yaxınlığında “beynəlmiləl” orta məktəbdə oxuyurdum.  Sinif yoldaşım əslən Laçınlı olan AXCP-nin yeni qərargagı ilə üzbəüz həyətdə yaşayan Eldəniz məktəbdə məni kənara çəkib vacib söhbəti olduğunu bildirdi. Söhbətin məğzi beləydi. Artıq erməni-müsəlman davası başlayıb. Ermənilər ayağa qalxıb torpaqlarımızda bizə ağalıq etmək istəyirlər. Eldənizin atası və dayısı Laçına Ağdam-Stepanakert yolu ilə gedəsi olurlar. Stepanakertdə təsadüfən maşın xarab olur. Maşını təmir edərkən ermənilərdən ibarət böyük bir dəstənin əllərində daş-kəsək onlara tərəf gəldiklərini görürlər. Ermənilərin məqsədinin  onları öldürmək olduğunu anlayan “ata və dayı” bir təhər maşını işə salıb qurtulurlar.

Bu söhbət hər ikimizə pis təsir etdi.  Etiraf edim ki, əvvəldəndə ermənilərlə münasibətimiz xoş deyildi. Hər ikimiz “zavaqzalni” deyilən məhəllədə yaşadığımızdan erməni uşaqlarla daima əlbəyxa konfliktlərimiz olurdu.

Həmin gün dərsdən çıxıb Eldənizlə məktəbin qarşısında yolu kəsdik. İkinci növbədə dərsə gələnlərə məhşur ermənisən-müsəlman sualını verməyə başladıq. Müsəlman cavabı verənləri darvazadan içəri buraxırdıq, erməni cavabı verənlərə isə bir-iki şillə təpik vurub geri qaytarırdıq. Xeyli davam edəndən sonra kənardan bizi müşahidə edən erməni  qadın yaxınlaşaraq qolumuzdan tutdu. Darvazadan içəri salıb direktor Bəxtiyar Paşayeviçə şikayət edərək təhvil verdi. Hər ikimizə sabah valideyinlərimizlə gəlmək tapşırılsada  Eldənizin atası məktəbə gəldi və məsələni yoluna qoyaraq məktəbdən qovulmaq hədəsindən canımızı qurtardı.

Həmin  axşam Eldənizin atası və dayısına hücum edildiyini  erməni-müsəlman davasının başlandığını atama dedim. Atam isə iki uşağın dalaşması müharibənin başlanması deyil deyib söhbəti bağladı.

18 noyabr- 5 dekabr 1988-ci il

Səhəri gün başqa bir sinif yoldaşım Cavanşirlə axırıncı dərsdən qaçıb harasa getmişdik. Saat 12  radələrində 28 may (o vaxt 28 aprel idi) metrosundan çıxıb Rus kilsəsi olan küçə ilə Qarabağ mehmanxanasına (köhnə adı Turist)  tərəf gəldik. Sola Ceyhun Hacıbəyli küçəsinə tərəf  dönərkən 500-dən çox əminin Qa-ra-bağ, Qa-ra-bağ hayqıraraq bizə tərəf gəldiyini gördük. 14-yaşlı uşaq üçün belə bir fürsətin göydən düşmə olduğunu yəqin hamınız anladınız. Sevincək onlara tərəf qaçıb, nə etdiklərini soruşduq. Əmilərdən biri Qarabağa görə nümayişə çıxmışıq dedi. İlk eşitdiyimdən nümayiş sözü çox doğma gəldi. Əmi bizdə nümayişə qoşula bilərik,  sualına qoşulun dedilər. Sevincimizin həddi hüdudu yox idi. Yoldan keçənləri nümayişə qoşulmağa dəvət edirdik. Şuar deyib gah irəli, gah geri, gahda sağa-sola çıxıb nümayişimizə daha çox adamın qoşulmasına sevinirdik.

Azadlıq prospekti ilə Kamo küçəsinin kəsişməsinə çatanda 20-dən artıq milis qoşqulu və adi motoskiletlərlə gəlib kordon qurdu. Etiraf edim ki, ilk dəfə belə qarşıdurma gördüyüm üçün çəkindim. Cavanşirlə nisbətən arxa tərəfə keçib əmilərlə polislərin danışıqlarının nəticəsini gözləməyə başladıq. Təxminən iki dəqiqəlik danışıqlardan sonra nümayişçilərdən bir, eeeehhhh uğultusu qopdu. Polislərin hərəsini bir tərəfə atan izdihamın güçünü ilk dəfə orda gördüm. 

Azadlıq prospekti ilə sürətlə irəliləyib Azadlıq meydanına gəldik. Meydanda 100 minləri görəndə üryimiz dağa döndü. Həmin gündən sonra mütəmadi Azadlıq meydanına getməyə başladım. Hətta bəzən meydan üçün darıxdığımdan sonuncu dərslərdən qaçıb gedirdim. Tərs kimi hər dəfə dərsdən qaçıb gələndə  atam və ya başqa bir qohumla rastlaşırdım. 

Meydanda Rusiyanın bizim xilaskarımız olmadığını, 200 ildir ölkəmizi işğal edib taladığını, bu azmış kimi indi də torpaqlarımızı ermənilərə vermək istədiyini öyrəndim. Məktəbdə öyrədilən Sovet dövlətinin sülhpərvərliyi, SSRİ-də bütün xalqların qardaşlığı, bərabərliyi haqda deyilənlərin yalan olduğu, bütün xalqların ruslar tərəfindən milli azadlığının əlindən alındığı, bizə xortdan kimi təqdim edilən ölkələrdə insan hüquq və azadlıqlarının daha mükəmməl şəkildə qorunduğunu öyrəndim.

 Şmidt zavodunun fəhləsi Nemətin, ziyalılardan Əbülfəz Elçibəy, Aydın Məmmədov, Bəxtiyar Vahabzadə, Sabir Rüstəmxanlı,  Etibar Məmmədov, İsa Qəmbər, Rəhim Qazıyev, İsgəndər Həmidov,  Tağı Xalisbəyli və sair hərəkat liderlərinin hər çıxışından sonra sanki gözlərim açılırdı.

Meydanda eşitdiklərimi sabah olduğu kimi  sinif yoldaşlarıma və müəllimlərimə danşıb, mübahisələr açırdım. Bəzi müəllimlərim üzdə razilaşmasalarda bu söhbətlərdən sonra mənə hörmətlərinin birə-min artdığını sezirdim. Hətta arada məni kənara çəkib bu işlərin axırının necə olacağını soruşurdular.

Dəyərli gənclər bu qeydi yazmaqda məqsədim özümü öymək deyil. Hərəkat haqda müasir gənclərə azda olsa məlumat vermək və ən əsası qarşıda duran vəzifələri xatırlamaqdır.

Hərəkatın qəhrəmanı və lideri Qarabağ idi.

Bəzən deyirlər ki, ermənilər Topxana meşəsində iki armud ağacı kəsmişdilər, ona görə milyondan artıq adam meydana axışmışdı. Bu fikir kökündən yanlışdı. Xalq meydana iki armud ağacına görə deyil, müqəddəs vətənimizin bir guşəsinə qarşı irəli sürülən əsassız erməni iddialarına etiraz etmək üçün çıxmışdı. Xalq Sovet rəhbərlərinin düşmən, yerli rəhbərlərin isə satqın və qeyrətsiz olduğunu bildiyi üçün, torpaqdan pay olmaz mesajını bütün dünyaya hayqırmaq üçün  çıxmışdı.

Ümumilikdə hərəkatın qarşısında üç əsas vəzifə vardı.

1.Qarabağın müdafiəsi, ərazi bütövlüyünün birdəfəlik həlli.

2.Ölkənin milli azadlığına nail olmaq.

     3.Azad demokratik firavan ölkə qurmaq.

Hərəkat Milli azadlıqla bağlı qarşısına qoyduğu məqsədə nail oldu. Lakin ərazi bütövlüyünün təmini və demokratik firavan ölkə qurmaqla bağlı məqsədlərinə nail ola bilməyib. Amma əsas olan odur ki, Azərbaycan demokratiyasının körpə fidanları çiyinlərini bu ağır yükün altına verməyə hazır və qadirdi. Gənclərimiz növbəti iki vəzifənin öhdəsindən ləyaqətlə gələcək.